Süksesyon  

  Komünitelerin en önemli özelliklerinden biri de zamana bağlı olarak değişim göstermeleridir. Komünitede zamanla canlılar ölür ve bu canlıların yerlerini yenileri alır. Örneğin bir ormanda kuruyan çamların yerine yeni çamlar, ölen sincapların yerine yeni sincaplar geçer. Ancak baraj yapımı, aşırı otlatma, yoğun ağaç kesimi, büyük yangınlar, toprak kaymaları, kuraklık, sel, küresel ısınma, volkanik patlamalar ya da kasırga gibi nedenlerle komünitenin yapısı bozulabilir. Bozulan komünitenin yeniden oluşumu yavaş gerçekleşir. Önce yeni koşullara uyum gösteren öncü türler ortaya çıkar, zaman içinde bunların yerini diğer türler alır. Bu sıralı değişim komünite eski yapısını alıncaya kadar devam eder. Belirli bir bölgede uzun bir zaman içinde türlerin aşamalı olarak birbirlerinin yerini almalarına süksesyon (ardıllık=sıralı değişim) denir.

  Komüniteler incelendiğinde her birinin’ baskın türe göre adlandırıldığını görebilirsiniz. Ülkemizde çok rastlanan köknar, sarıçam, sedir ormanı gibi orman yaşama’ birliklerinde genellikle baskın türler yer alır. Bazen ormandaki bir veya iki tür bütün ormanın görünüşünü etkileyebilir. Böyle etki yapan türe yaşama birliğinin baskın türü denir.

  Süksesyonlar birincil ve ikincil süksesyon olmak üzere iki grupta incelenebilir.

1. Birincil Süksesyon

  Birincil süksesyon, üzerinde canlı bulunmayan bir ortama canlıların yerleşmeye başlamasıyla gerçekleşir. Yer kaymasıyla yeni kayaların toprak üzerine çıkması, dağların ve tepelerin aşınıp ayrışması, yanardağ patlamaları vb. sonucunda yerleşime yeni alanlar açılır. Birincil süksesyonun başlangıcındaki koşullar canlı gelişimine elverişsizdir, Bu nedenle süksesyon yavaş seyreder hatta binlerce yıl sürebilir.

 

Birincil süksesyonda; liken, yosun, ot, funda, çalı ve ağaç evreleri sıralı bir değişim gösterir.

Liken evresinde; hiçbir canlının bulunmadığı kaya, kum, çakıl gibi ortamlarda likenler gelişir. Likenler bu ortamların toprak- laşmasını sağlar.

Yosun evresinde; likenler rekabeti kaybeder. Yosunlar ortamı nemlendirir. Daha sonra omurgasızlar buraya yerleştiğinde ölü organizmaların çürümesiyle toprak kalitesi artar.

Ot evresinde; ortama yerleşen otsu bitkiler yosunlara karşı re kabeti kazanır. Zamanla hayvan çeşitliliği de artmaya başlar.

Funda-çalı evresinde; otsu bitkiler rekabeti kaybeder. Ortama böğürtlen, ardıç gibi küçük ağaçlar yerleşir. Hayvanlar aracılığıyla büyük ağaçların tohumları taşınır.

Ağaç evresi; funda-çalı evresinin sonuna doğru başlar. Büyük ağaçlar altında çok sayıda hayvan türleri ve küçük bitkiler bulunur. Ortam şartları anormal derecede değişmedikçe dengeli ve olgunluğa erişmiş bir komünite meydana gelir. Buna klimaks denir.

2. İkincil Süksesyon

İkincil süksesyon daha önce üzerinde bir komünitenin bulunduğu ancak aşırı otlatma, kesim, yangın gibi nedenlerle bozulmuş ortamlarda gerçekleşir. Bu süksesyon doğada daha yaygındır ve ekosistemlerin kısmi olarak zarar görmesinden kaynaklanır. İkincil süksesyonda toprak yapısı bozulmamıştır.

 

Tarım ve otlatma durduktan sonra terk edilen tarlaların üzerinde gerçekleşen değişimler ikincil süksesyondur. Bu alanlardaki öncü türler, bir yıllık otsu bitkilerdir. Otların yerini kısa sürede bodur çalımsı bitkiler alır. Sonra kavak türleri, sedir ağaçları ortaya çıkar. Bunları meşe türleri izler. Bu alanlar uzun süre kendi hâline bırakılırsa akçaağaç ve kayından oluşan bir komünite görülür (Şekil 3.1).

 

  Tarih boyunca insanlar doğaya çeşitli şekillerde müdahale ederek onu yoğun bir şekilde kullanmıştır. 19. yüzyıldan itibaren sanayi ve endüstrinin gelişmesiyle birlikte bu kullanım daha da artarak komünitelerin ve ekosistemlerin bozulmasına neden olmuştur. Bu durum çevre sorunlarının giderilmesininin ve doğal kaynakların korunmasının önemini daha da artırmaktadır.